-
1 кирәгеннән артык
1) в избы́тке, с избы́тком, бо́льше чем ну́жно2) сли́шком, чересчу́ркирәгеннән артык күп — сли́шком мно́го
3) в сочет. с некоторыми глаголами соотв. русской приставке пере- или за-кирәгеннән артык җитештерү — перепроизво́дство
кирәгеннән артык кайнату — перекипяти́ть ( молоко)
кирәгеннән артык эшләү — перерабо́тать, перерабо́таться, зарабо́таться
кирәгеннән артык уку — зачита́ться
-
2 кирәк
1. предик.; безл.1)а) на́до, ну́жно, необходи́мо, тре́буется (иметь кому-чему-л.)тагын өч укытучы кирәк — тре́буются ещё три учи́теля
безгә буш сүз түгел, эш кирәк — нам нужны́ не пусты́е слова́, а дела́
шулай кирәк, шулай булырга тиеш тә — так ну́жно, так и должно́ быть
син миңа кирәк(сең) — ты мне ну́жен
б) в сочет. с гл. на -рга на́до, ну́жно, необходи́мо, сле́дует; надлежи́т книжн., на́добно прост. (что-л. делать)уйлап карарга кирәк — на́до (сле́дует) поду́мать
чара күрергә кирәк — необходи́мо приня́ть ме́ры
сөйләшеп алырга кирәк — ну́жно поговори́ть
2) с условной ф. гл. (чаще с вспом. гл. булу) ви́димо, вероя́тно, по-ви́димому, возмо́жно, наве́рное, ка́жетсясалкын тигән булса (булырга) кирәк — ви́димо, простуди́лся
автобус сәгать бишләрдә килсә кирәк — авто́бус, возмо́жно, прибу́дет к пяти́ часа́м
ул бу турыда белсә кирәк — он, ка́жется (ви́димо), об э́том зна́ет
3) в сочет. с вопр. мест. и с ф. инфинитива на -мак,-мәк как тут; что тут, ра́звебу юлдан ничек бармак кирәк? — как тут прое́дешь по тако́й доро́ге?! что тут поде́лаешь?!
каян алмак кирәк? — отку́да возмёшь?
мондый суны ничек эчмәк кирәк — ра́зве мо́жно пить таку́ю во́ду?
кирәк нәрсә — ну́жная вещь
кирәк очракларда — в ну́жных слу́чаях
5) в знач. сущ.; в притяж. ф. на́добность, необходи́мость, нужда́; потре́бностьтормыш кирәкләрен кайгырту — позабо́титься о жите́йских ну́ждах
юл кирәкләрен әзерләү — пригото́вить доро́жные принадле́жности
•- кирәге килеп чыгу
- кирәге чыгып кую
- кирәгеннән артканы
- кирәгеннән артык
- кирәк булганда
- кирәк булу
- кирәге булу
- кирәк булып кую
- кирәге булып кую
- кирәк булса
- кирәк була калса
- кирәк була калганда
- кирәк булырдай булса
- кирәк вакытта
- кирәк чакта
- кирәк чагында
- кирәк кадәр
- кирәге кадәр••кирәге бар (иде) — пренебр. о́чень (уж) ну́жно; была́ нужда́!
кирәге бер тиен — пренебр. грош цена́ (кому-чему-л.), гроша́ ме́дного (ло́маного) не сто́ит
кирәген алу — получи́ть по заслу́гам; быть нака́занным; достава́ться на калачи́ (кому-л.)
кирәк бит — (ведь) на́до же
кирәк кайчан — всегда́, когда́ уго́дно, когда́ бы ни́ было; хоть когда́
кирәк кем дә — ка́ждый, любо́й
кирәк кем булсын — любо́й, кто уго́дно; кто бы ни́ был; хоть кто
- кирәгем исәкирәк нәрсә булсын — любо́й, како́й уго́дно; что бы ни́ было, хоть что
- кирәген бирү 2. союз1) перечисл.; книжн. и..., и..., как..., так и...трагедия жанры кирәк язучыдан, кирәк театр коллективыннан зур осталык таләп итә — жанр траге́дии тре́бует большо́го мастерства́ и (как) от писа́теля, и (так и) от коллекти́ва теа́тра
2) уступ. хоть..., хоть...кирәк бүген, кирәк иртәгә булсын — хоть сего́дня, хоть за́втра
3. частица усил.кирәк ачулан, кирәк үпкәлә — хоть серди́сь, хоть обижа́йся
кирәк барысын да алыгыз — хоть всё бери́те (забира́йте)
кирәк каян тап — хоть где найди́; найди́, где хо́чешь
кирәк бүген үк — хоть сего́дня же
-
3 ыслау
I перех.1) копти́ть, прока́пчивать/прокопти́ть, зака́пчивать/закопти́ть, оку́ривать/окури́ть, проку́ривать/прокури́ть || копче́ние, оку́ривание, проку́риваниеhаваны ыслау — копти́ть во́здух ( о фабричных трубах)
пыяланы ыслау — закопти́ть стекло́
баз эчен ыслау — оку́ривать по́греб
тәмәке төтене белән ыслау — прокопти́ть таба́чным ды́мом
2) ( о мясных продуктах) копти́ть, прока́пчивать/прокопти́ть, вы́коптить, закопти́ть (мясо, рыбу, колбасу)аю итен учакта ыслау — копти́ть медвежа́тину на костре́
кирәгеннән артык ыслау — перекопти́ть
ыслап бетерү — докопти́ть ( окорок)
•- ыслап әзерләп кую
- ыслап каклау
- ыслап пешерелгән
- ыслап чыгу
- ыслап әзерләнү
- ыслау урыны
- ыслау цехы II неперех.; см. ысылдау
См. также в других словарях:
артык — (АРТЫКЛЫК) – с. 1. Кирәгеннән яки билгеләнгәннән артып киткән, артып калган 2. Кирәксез, булуы мәҗбүри түгел. Килмәве, булмавы яхшырак булган (кеше тур.) 3. рәв. Бик, бик нык, чамасыз, чамадан тыш 4. рәв. Күп, күбрәк атка солыны артык биргән 5.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җете — I. с. 1. Яхшы күрә торган, үткен күзләрем ул хәтле җете түгел. рәв. Яхшы, ачык итеп (күрү, ишетү тур.) җете күрү. рәв. Аңлы, аек рәвештә, зур игътибар белән, сизгер (карау, күзәтү тур.) тирә юньгә җетерәк карыйк 2. күч. Үткен, көчле җете нурлар.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ыштансызлану — 1. Артык юмарт булу, кирәгеннән артык юмартлык күрсәтү 2. Җитди уйлап эш итмәү, җиңел акыллылык күрсәтү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арту — 1. Нәр. б. саны, күләме, үлчәве, көче өстәлү 2. Кемнән яки нәр. б. калу, кирәгеннән артык булу. Кирәкмәс дип табылу, ташлану кемнәндер арткан ипи кисәге 3. Сан, ел, яшь һ. б. ш. исәбе тур. : узып китү яше утыздан артты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тую — 1. Кирәк кадәр ашамлык, эчемлек кабул итеп, ашыйсы, эчәсе килү теләге бетү, канәгатьләнү. Берәр нәрсәдән канәгатьләнү йокы тую 2. Кирәгеннән артык еш, күп куллану, кабатлану, бер төрле булу аркасында берәр нәрсәдән, эштән, кешедән ихлас кайту,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бигрәк — рәв. 1. Чиктән тыш, кирәгеннән артык, чамасыз 2. Барыннан да элек җавабы, бигрәк тә акыллы карашы... 3. кер. Килешмәгәндә әйтелә килешмәгәнне инде, бигрәк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
изү — I. 1. Каты яки порошок сыман нәрсәне су кушып болгату, йомшак, сыек яки боламык хәленә китерү 2. Әйберне зур авырлык астында басу, яньчү, сыту, таптау 3. күч. Бик каты кыйнау 4. күч. Авыр булып борчып, газаплап тору 5. Төрле авырлыклар белән басу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ифрат — рәв. кит. Чамадан тыш, кирәгеннән артык, бик тә. и. Чамадан тыш арттыру ифраттан сакландым. ИФРАТ КИТҮ – иск. кит. Чамадан ашу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ифратлык — кит. Чамадан тыш, кирәгеннән артык булу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
озын — с. 1. Озынлыгы зур булган; сузынкы; киресе: кыска. Озынлыгы кирәгеннән артык, таман түгел. Буйга зур булган (кеше тур.) 2. Озакка сузылган Күптәннән, озак вакытлардан килгән. Сузынкы, озак яңгырый торган (тавыш, көй һ. б. тур.). Күп вакыт сорый… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
педант — (ПЕДАНТЛЫК) – 1. Үз фәненнән башканы белми һәм (үзенең махсус гыйлеменнән чыгып кына) башкаларга акыл өйрәтергә ярата торган галим яки укымышлы 2. Билгеле бер кагыйдәләрне кирәгеннән артык төгәллек белән үтәргә тырышучы кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге